Bektaşilik Nedir? Özellikleri ve İnançları

Bu yazıda, Bektaşiliğin ne olduğu, temel özellikleri, inançları ve yapısı detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Bektaşiliğin Kökeni ve Kurucusu

Bektaşilik, Hoca Ahmed Yesevi'nin öğretisinin Anadolu'daki uzantısı olarak Horasan'dan getirilen Hacı Bektaş Veli tarafından kurulan bir tarikattır. Hacı Bektaş Veli, Anadolu'da yaygın olan Ahîlik ve Babaîlik gibi tasavvufi hareketlerin etkisi altında kalarak, Batınî esaslara dayalı bir öğretinin temellerini atmıştır. Bektaşilik, zamanla Alevîlik ile iç içe geçmiş ve Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde, özellikle Sivas, Tokat, Adana ve İçel dolaylarında önemli bir takipçi kitlesi oluşturmuştur.

Bektaşiliğin Özellikleri

1. Batınî Öğretiler: Bektaşilik, yüzeysel dini uygulamalardan ziyade, manevi ve batınî (içsel) anlamları ön planda tutar. Bu anlayış, Hacı Bektaş Veli'nin öğretilerinde belirgin bir şekilde görülür.

2. Türk Kültürü ve Edebiyatı: Bektaşilik, İran etkisinden bağımsız olarak, tamamen Türk kültürü ve edebiyatına dayalı bir tarikattır. Bektaşîlerin şiirleri ve dini metinleri genellikle Türkçe yazılmıştır ve Türk müziğiyle iç içe geçmiştir.

3. Hoşgörü ve Sevgi: Bektaşilik, Allah'ı sevmenin gereğinin onun kullarını sevmek olduğuna inanır. Bu anlayış, insanlara karşı hoşgörü ve sevgiye dayalı bir yaklaşımı teşvik eder. Vicdani kanaatler ve dinsel düşünceler farklılık gösterebilir ancak kimse bu nedenle kınanmaz.

4. Alevî İlişkileri: Bektaşilik, Alevîlik ile sıkı bir bağa sahiptir ve genellikle Alevîler tarafından en koyu şekilde temsil edilmiştir. Her iki inanç sistemi de 12 İmam'a saygı gösterir ve şeriat hükümlerine belirli bir mesafede durur.

Bektaşiliğin Yapısı ve Kademeleri

Bektaşilik, çeşitli kademelerden oluşur ve her biri tarikata katılan bireylerin manevi ilerleyişini belirler:

1. Muhib: Tarikata yeni giren kişi. Bu aşamada birey, Bektaşiliğin ilk öğretilerini alır ve tarikata adım atar.

2. Derviş: Muhibler, tarikata bağlılıklarını ve ikrarlarını ifade ederler. Bu aşama, kişinin tarikata olan bağlılığını ve ilerlemesini simgeler.

3. Halifelik: Bu mertebe, liyakatli kişiler tarafından elde edilir ve sarık kullanma yetkisi sağlar. Halifeler, tarikatin iç işleyişinde önemli bir rol oynar.

4. Mücerretlik: Hacı Bektaş Veli'nin yaşam tarzını benimseyen ve hiç evlenmeyen bireyler bu mertebeye ulaşır. Mücerretler, tarikata adanmışlıkları ile tanınır ve özel bir statüye sahiptirler.

5. Halîfelik: Bektaşiliğin en yüksek derecesidir. Halîfeler, çeşitli ritüel ve ibadetlerde liderlik yapar, âyin-i cemlerde kurban kesilmesini ve diğer kutsal görevleri yerine getirirler.

Bektaşiliğin Etkileri ve Tarihî Gelişimi

Bektaşilik, Osmanlı İmparatorluğu döneminde özellikle yeniçeriler arasında yaygınlaşmış ve resmî tarikat olarak kabul edilmiştir. Bu durum, Bektaşiliğin Türk kültüründe köklü bir yer edinmesini sağlamış, ancak zamanla tarikatın bazı özellikleri bozulmuş ve Bektaşi terimi, halk arasında bazen "kayıtsız" veya "pervasız" anlamında kullanılmaya başlanmıştır.

Bektaşiliğin edebiyat ve kültür üzerindeki etkisi büyüktür. Özellikle Bektaşî şairler, tarikatın mistik ve manevi yönlerini eserlerine yansıtmışlardır. Örnek olarak, Yenişehirli Avnî ve Aşkî gibi şairler, Bektaşiliği ve onun değerlerini eserlerinde işlemişlerdir.

Sonuç

Bektaşilik, Anadolu'nun manevi ve kültürel hayatında önemli bir yer tutmuş, Hacı Bektaş Veli'nin öğretileri ışığında şekillenmiş bir tarikattır. İçsel manevi arayışa ve insan sevgisine dayalı anlayışı, onu diğer tarikat ve inanç sistemlerinden ayıran belirgin bir özellik olarak öne çıkar. Tarikata bağlı bireyler, belirli kademeler aracılığıyla manevi gelişimlerini sürdürürken, Bektaşiliğin kültürel etkileri de Türk edebiyatı ve müziğinde kendini göstermiştir.